قدیمی ترین بنای تاریخی اصفهان را باید مسجد جمعه یا مسجد جامع اصفهان تلقی کرد. سیمای فعلی مسجد، عمدتا مربوط به دوره سلجوقی است. اما تعمیرات و الحاقات آن به دوره های بعد به خصوص عصر صفویان مربوط می شود. در کاوش های باستان شناسی، آثاری از دوره های قبل از سلجوقی هم به دست آمده که به طور عمده به دوران آل بویه و قرن سوم هجری باز می گردد. مسجد دارای ورودی های متعدد است که هریک فضای مسجد را به بخش هایی از بافت پیرامون آن مربوط می کند. این ورودی ها همه در یک زمان ساخته نشده و هر یک در مقطعی از تاریخ و در ارتباط با ساختمان درون و بیرون بنا، به وجود آمده اند. گذرها و معابری که در گرداگرد مسجد وجود دارند بیانگر ارتباط گسترده ای است که مسجد با بافت قدیم شهر دارد. مسجد جامع اصفهان با نقشه چهار ایوانی بنا شده و از آنجا که ابداعات هنری و معماری 15 قرن دوران اسلامی را در خود گرد آورده، یکی از بهترین آثاری به شمار می رود که در دنیای امروز شهرت دارد. با توجه به منابع و مآخذ مختلف، مشخص می شود که مسجد جامع در طول زمان به سبب آتش سوزی و جنگ های متعدد و نا آرامی های دوران های مختلف، آسیب فراوان دیده و دوباره بازسازی و مرمت شده است. چهار ایوان اطراف میدان مشخص کننده شیوه مسجد سازی ایرانیان است که پس از احداث آن، در سایر مساجد نیز رواج یافته است. این ایوان ها که به نامهای صفه صاحب در جنوب، صفه درویش در شمال، صفه استاد در مغرب و صفه شاگرد در مشرق نامیده می شوند با تزئینات مقرنس سازی و کاربندی یکی از فنون بسیار جالب معماری ایران را به نمایش می گذارند. نمای داخلی صحن مسجد و کاشیکاری های آن مربوط به قرن نهم هجری است که احتمالا مناره ها نیز مربوط به همین زمان می باشند. به طور کلی بنای کنونی مسجد جامع اصفهان شامل بخشهای زیر می باشد: شبستان مسجد که بر ستون های مدور استوار است و با گچبری های بسیار زیبا تزئین شده است. این قسمت مربوط به عصر دیلمیان است. گنبد و ستونهای اطراف آن که در ایوان جنوبی مسجد واقع گردیده، در فاصله سالهای 465 تا 485 ه.ق. بنا شده است. این گنبد در زمان سلطنت ملکشاه سلجوقی و وزارت خواجه نظام الملک ساخته شده و از نمونه های نادر ساختمان های عصر سلجوقی است. ایوانی که در جلوی این گنبد آجری واقع شده در اوائل قرن ششم هجری بنا گردیده و سقف آن از مقرنس های درشت ترکیب شده است. این گنبد دارای زیباترین طرحهای تزئینی ساخته شده از آجر و گچ می باشد. گنبدی که در بخش شمالی حیاط مسجد واقع شده و قرینه گنبد خواجه نظام الملک است در سال 481 بنا گردیده. احداث این گنبد را به ابوالغنائم تاج الملک یکی دیگر از وزرای عصر سلجوقی نسبت می دهند. ایوان معروف به صفه صاحب که در دوران سلجوقی ساخته شده و تزئینات آن مربوط به عصر قراقویونلو و صفوی است. در این قسمت کتیبه هایی از دوران های مختلف از جمله صفویان به چشم می خورد. ایوان غربی معروف به صفه استاد، در عصر سلجوقی بنا شده و در دوره صفویان با کاشیکاری تزئین شده است. در این صفه، علاوه بر خطوط ثلث و نستعلیق که به تاریخ 1112 هجری قمری و در زمان سلطنت شاه سلطان حسین، کتابت شده عباراتی به خط بنائی بسیار زیبا و با امضاء محمد امین اصفهانی نوشته شده است. رو به روی این ایوان، صفه شاگرد قرار دارد که در عصر سلجوقی بنا شده و در قرن هشتم و یازدهم هجری قمری در دوران حکومت ایلخانان و صفویه تزئیناتی به آن اضافه شده است. این ایوان فاقد تزئینات کاشیکاری بوده و با مقرنس های آجری تزئین شده است. در این ایوان، سنگ مرمر یکپارچه و نفیسی قرار دارد که در اطراف و بالای آن لوحه ها و کتیبه هایی نوشته شده است. در شمال ایوان استاد، شبستان کوچکی قرار دارد که زیباترین محراب گچبری مسجد را در بر دارد. این شبستان که به مسجد الجایتو نیز معروف است دارای محرابی است که به مثابه گوهری تابناک از هنر ایرانی در جهان از شهرتی عظیم برخوردار است. بر این محراب زیبا نام سلطان محمد خدابنده ایلخان که قبل از تشرف به دین اسلام لقب الجایتو را داشت و وزیر دانشمند او محمد ساوی و سال ساخت آن یعنی 710 هجری قمری به چشم میخورد. این اثر نفیس و با شکوه به علت در بر داشتن نمونه های گوناگون ادوار مختلف اسلامی از نظر فنی و هنری اهمیت بسیاری داشته و از شهرت جهانی برخوردار است. این شهرت همه ساله گروه های بی شماری از علاقمندان، پژوهشگران، ایرانگردان و جهانگردان را به خود جلب می کند.
بدون دیدگاه